ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ

Σ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι δύσκολες συνθήκες της ζωής έκαναν πολλούς να ανεβαίνουν στα βουνά και να γίνονται ληστές.

Κλέφτης

Οι Αρχές τους αντιμετώπιζαν ως κακούργους· ο λαός όμως θαύμαζε το ελεύθερο φρόνημα, τη λεβεντιά και την παλικαριά τους κι έκαμε τραγούδι τη ζωή και τα κατορθώματά τους.
" Η ΚΛΕΦΤΙΚΗ ΖΩΗ" Λ. ΚΗΛΑΗΔΟΝΗΣ

Έτσι οι κλέφτες θεωρήθηκαν λαϊκοί ήρωες. Οι Τούρκοι, για να προστατέψουν την ύπαιθρο από τους κλέφτες, οργάνωσαν ειδικά τμήματα, τους αρματολούς. 

Αρματολός

Αυτοί αναλάμβαναν τη φύλαξη μιας περιοχής, που λεγόταν αρματολίκι. Πολλές φορές το οθωμανικό κράτος έδινε τα αρματολίκια σε ξακουστούς κλέφτες, που δεν μπορούσε να τους υποτάξει αλλιώς. 

Χάρτης με τα αρματολίκια της Πίνδου

Ο σουλτάνος φρόντιζε να παραμερίζει τους αρματολούς, που αποκτούσαν ιδιαίτερη δύναμη ή έδειχναν ξεχωριστή συμπάθεια στους ραγιάδες. Τότε αυτοί ξαναγίνονταν κλέφτες. Συχνά κλέφτες και αρματολοί συνεργάζονταν με αποτέλεσμα οι λέξεις κλέφτης και αρματολός να σημαίνουν το ίδιο πράγμα. 

Κάθε ομάδα αρματολών ή κλεφτών είχε το δικό της μπαϊράκι (σημαία), τον καπετάνιο της και το πρωτοπαλίκαρό της, που είχε θέση υπαρχηγού. 

Μπαϊράκι

Η ομάδα μπορούσε να έχει και ψυχογιούς, δηλαδή ανήλικα κλεφτόπουλα. Η ζωή των κλεφτών ήταν γεμάτη κακουχίες και στερήσεις. Στα σαράντα τους χρόνια οι περισσότεροι κλέφτες ήταν γέροι λίγοι όμως πέθαιναν από φυσικό θάνατο. 

Κλέφτες στο λημέρι τους

Ζούσαν σε μέρη δυσκολοπάτητα, που τα έλεγαν λημέρια. Συχνά αναγκάζονταν ν’ αλλάξουν λημέρι για μεγαλύτερη ασφάλεια και πάντα έβαζαν γύρω τους καραούλια, δηλαδή σκοπιές.

Στις συγκρούσεις τους με  τους Τούρκους έστηναν ενέδρες ή έκαναν αιφνιδιασμούς αυτός ο τρόπος πολέμου ονομάστηκε κλεφτοπόλεμος. 

Κλεφτοπόλεμος

Στις καλές και ειρηνικές μέρες χαίρονταν τη φύση και τη λευτεριά και φρόντιζαν τ’ άρματά τους, παράβγαιναν στο τρέξιμο, το πήδημα, το λιθάρι και το σημάδι, γλεντούσαν και χόρευαν. 

Ήταν πάντα έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους για τη λευτεριά και την τιμή τους. 
Οι κλέφτες και οι αρματολοί με τη δράση και τα κατορθώματα τους έδιναν κουράγιο στους ραγιάδες και συντηρούσαν την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους. 
Κι όταν ήρθε η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού, αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα των αγωνιστών της ελευθερίας.

ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΚΛΕΦΤΑΡΜΑΤΟΛΟ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ , ΤΟΝ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ

13. Κλέφτες και αρματολοί

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΚΛΑΒΙΑ

Παρά τη σκλαβιά οι Έλληνες ανέπτυξαν τα γράμματα και τις τέχνες, ιδίως στις λατινοκρατούμενες περιοχές. Η άνθηση της ποίησης και του θεάτρου στην Κρήτη έμεινε στην ιστορία ως κρητική αναγέννηση. 

«Ο Ερωτόκριτος» ( όλο το έργο μπορείτε να το δείτε κάνοντας κλικ ΕΔΩ ) και «Η θυσία του Αβραάμ» του Βιτσέντζου Κορνάρου 

και «Η Ερωφίλη» του Γεωργίου Χορτάτζη είναι έργα που διαβάζονται και σήμερα.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΛΛΕΣ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ ΜΕ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΟΥ Ν. ΞΥΛΟΥΡΗ

Η ποίηση και η μουσική καλλιεργήθηκαν και στα Επτάνησα, όπου κατέφυγαν πολλοί Κρητικοί μετά την υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους. Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες έγραφαν στη γλώσσα του λαού πρωτότυπα έργα κι έκαναν μεταφράσεις έργων των αρχαίων Ελλήνων και Ευρωπαίων συγγραφέων. 

Στην Ήπειρο, ο Ιωάννης Βηλαράς έγραψε τα ποιήματά του, χρησιμοποιώντας γλώσσα δημοτική.

Ιωάννης Βηλαράς

Στη Βλαχία, ο Αθανάσιος Χριστόπουλος έγραψε πολύ ωραία ποιήματα καθώς και θεατρικά έργα σε απλή γλώσσα. 

Αθανάσιος Χριστόπουλος

Όλους όμως τους ποιητές και δημιουργούς τους ξεπέρασε ο ίδιος ο λαός. Με τα τραγούδια του έψαλε τις λύπες, τις χαρές, τους καημούς, τις ελπίδες και τα καθημερινά του προβλήματα και τραγούδησε σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα. Η μελωδία των τραγουδιών αυτών έχει ως βάση τη βυζαντινή μουσική, η οποία εξακολουθούσε να καλλιεργείται. Σε λαϊκή γλώσσα ήταν γραμμένα και πολλά συναξάρια αγίων και φυλλάδες, που κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους υπόδουλους.

Οι περιοχές που διάλεξαν να ζήσουν οι Έλληνες ήταν πλαγιές και απόμερα μέρη. Τα σπίτια τους τα έφτιαχναν μικρά, με λίγα παράθυρα. Αργότερα όμως  χτίστηκαν «αρχοντικά» (Πήλιο, Καστοριά, Ύδρα), έγιναν έργα κοινής ωφέλειας (γεφύρια, βρύσες) και μικρά οχυρωματικά έργα (πύργοι Μάνης, καστρόσπιτα και καστροχώρια, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου).Σπάνια οι Τούρκοι επέτρεπαν το χτίσιμο νέων εκκλησιών. Οι χριστιανοί περιορίζονταν μόνο σε επιδιορθώσεις. Εξάλλου δεν υπήρχαν τα μέσα και ειδικευμένοι τεχνίτες. Εξαίρεση αποτελούσαν οι εκκλησίες των μοναστηριών, που χτίζονταν με δαπάνες ευεργετών.

Οι χριστιανοί ζωγράφοι συνέχισαν την παραγωγή σημαντικών έργων στα μεγάλα θρησκευτικά κέντρα της εποχής (Κρήτη, Μετέωρα, Άγιον  Όρος κ.α.). Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Θεοφάνης, ο Πουλάκης και ο Μιχ. Δαμασκηνός.

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος - έργο του Θεοφάνη

Ακόμα, αρκετοί λαϊκοί ζωγράφοι πλούτισαν την παράδοση με τα έργα τους.

Γενικά η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική συνέχισαν τη βυζαντινή παράδοση, δέχτηκαν όμως και επιδράσεις από τη Δύση, προπαντός στις λατινοκρατούμενες  περιοχές.

12. Πνευματική ανάπτυξη μέσα στη σκλαβιά

ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες και εξασκηθείτε στην παραγοντοποίηση των φυσικών αριθμών μέσα από "δεντροδιαγράμματα"

ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ

Τον πρώτο καιρό της σκλαβιάς το σκοτάδι της αμάθειας σκέπασε τον ελληνισμό.

«Ο ήλιος εσκοτείδιασε και το φεγγάρι εχάθη», όπως είπε ο λαός.

Οι περισσότεροι λόγιοι του Βυζαντίου κατέφυγαν στη χριστιανική Δύση, όπου βοήθησαν στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων. Ο σκλαβωμένος λαός έμεινε χωρίς δασκάλους και σχολεία. Τα πρώτα σχολεία ιδρύθηκαν με τη φροντίδα της εκκλησίας. 

Παπάδες και καλόγεροι, κυρίως, προσπαθούσαν σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια να μάθουν στα παιδιά λίγα γράμματα μέσα από τα βιβλία της εκκλησίας.

Ευαγγέλιο

Αυτό φαίνεται πως δημιούργησε το θρύλο για «Το κρυφό σχολειό», ότι δηλαδή τα σχολεία σε κάποια εποχή λειτουργούσαν κρυφά, επειδή οι Έλληνες φοβούνταν τους Τούρκους. 

"Το κρυφό σχολειό"  Πίνακας του Ν. Γύζη

Σχολεία ακόμα ίδρυσαν και κάποιοι μορφωμένοι Έλληνες, που είχαν σπουδάσει στην Ευρώπη, και δίδαξαν σ’ αυτά. Την προσπάθεια αυτή ενίσχυσαν πλούσιοι Έλληνες του εσωτερικού και του εξωτερικού. Έτσι, το 18ο αιώνα ο αριθμός των σχολείων αυξήθηκε σημαντικά. 

Στη μόρφωση του λαού βοήθησε αποφασιστικά και η τυπογραφία. Στα τυπογραφεία της Ευρώπης εκδόθηκαν για πρώτη φορά τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και άλλα σύγχρονα βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Οι ιδέες διαδίδονταν ευκολότερα. Έτσι, γρήγορα έφτασαν και στην Ελλάδα τα κηρύγματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Αυτό δυνάμωσε ακόμα περισσότερο την προσπάθεια για μόρφωση και τη λαχτάρα για απελευθέρωση. 

Σ’ αυτή την προσπάθεια, να βγει το σκλαβωμένο Γένος από την αμάθεια και τη δουλεία, μεγάλη ήταν η προσφορά των «δασκάλων του Γένους». Αυτοί ήταν μορφωμένοι άνθρωποι και είχαν φλογερή αγάπη για την πατρίδα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουμε τον Κοσμά τον Αιτωλό και τον Αδαμάντιο Κοραή.

Κοσμάς ο Αιτωλός

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας. Απ’ όπου πέρασε ίδρυσε και από ένα σχολείο. Έφτασε να ιδρύσει διακόσια «κοινά» σχολεία (δημοτικά, θα λέγαμε) και δέκα «ελληνικά» (γυμνάσια). Ο λαός τον λάτρευε και τον τιμούσε σαν άγιο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Ήπειρο (1779).

Το κυπαρίσσι της Πρασιάς Ευρυτανίας

Στην παραπάνω εικόνα βλεπετε το κυπαρίσσι, στην Πρασιά Ευρυτανίας, όπου σύμφωνα με την παράδοση πέρασε ο Κοσμάς ο Αιτωλός και έδωσε την προφητεία, πως αν ξεραινόταν τα κλαδιά του από την κορυφή τότε η Ελλάδα θα ελευθερωνόταν από τον τούρκικο ζυγό, αν ξεραινόταν από τη βάση του, τότε ο αγώνας των Ελλήνων θα ήταν ανεπιτυχής.

Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, το κυπαρίσσι λίγο πριν την επανάσταση του ΄21, εμφάνισε ξερά κλαδιά στην κορυφή του και αυτό ήταν ένα σημάδι, όπως είχε πει ο Κ. ο Αιτωλός, ότι η απελευθέρωση δε θα αργούσε να έρθει, πράγμα που έγινε.
Το κυπαρίσσι στέκει αγέρωχο ακόμη και σήμερα, με ύψος πάνω από 35 μ. και περίμετρο μεγαλύτερη από 6 μ. και έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Αδαμάντιος Κοραής

Ο Αδαμάντιος Κοραής είναι ο σημαντικότερος δάσκαλος του Γένους. Σπούδασε στη Γαλλία και έζησε από κοντά τη Γαλλική επανάσταση. Πίστευε ότι η απελευθέρωση του Γένους θα πραγματοποιηθεί με τη μόρφωση. Γι’ αυτό κύρια προσπάθειά του ήταν να γίνουν ευρύτερα γνωστοί οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς.

11. Τα σχολεία και οι δάσκαλοι του Γένους

Η ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ

Η Πέμπτη μεγαλύτερη ήπειρος της Γης.Βρίσκεται  στο Νότιο Πόλο.

Ολόκληρη σχεδόν η τεράστια αυτή έκταση καλύπτεται από ένα στρώμα πάγου που το πάχος του ξεπερνά τα 3χμ.Ο πάγος αυτός  δημιουργήθηκε από το χιόνι  πού έπεφτε επί  εκατομμύρια  χρόνια και επεκτείνεται και  στη θάλασσα, όπου τεράστιες μάζες του αποσπώνται σχηματίζοντας παγόβουνα. Κάτω  από τον πάγο βρίσκονται θαμμένες ολόκληρες οροσειρές. Μόνο οι ψηλότερες κορυφές τους προβάλλουν από αυτόν.Η υψηλότερη κορυφή, με υψόμετρο 5.140μ.,ονομάζεται Ορεινός όγκος, Βίνσον. 

Γεωλόγοι που μελετούν τις βραχώδεις περιοχές της ηπείρου, που δεν καλύπτονται από πάγο, ανακάλυψαν γαιάνθρακα και απoλιθώματα  φυτών και ζώων. Τα ευρήματα αυτά αποδεικνύουν ότι η Ανταρκτική είχε, σε παλαιότερες γεωλογικές εποχές,  θερμό κλίμα. Άρχισε  να ψύχεται πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια. Σήμερα η Ανταρκτική είναι η ψυχρότερη ήπειρος. 

.

Επιμέλεια εργασίας: Χριστίνα Ρ. , Ρούλα Π. , Κων-νος Π.

ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Έλληνες είχαν την ανάγκη να μιλάνε για τους καημούς, τους πόθους και τις ελπίδες τους. Επειδή όμως οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν κάτι τέτοιο, κατέφευγαν σε συμβολικές φράσεις και τραγούδια που μπορούσαν να ερμηνευτούν διαφορετικά.
Με όλα αυτά οι Έλληνες καλλιεργούσαν το εθνικό συναίσθημα και πίστευαν πως δε θα αργούσε η μέρα της λευτεριάς.
Έτσι φράσεις της Εκκλησίας όπως "Χριστός Ανέστη", "Καλή Ανάσταση" ή Δημοτικά τραγούδια όπως " Ένας αϊτός περήφανος" (κάνε κλικ ΕΔΩ και πάτησε από την πρώτη λίστα των τραγουδιών το Νο 116 για να το ακούσεις) ή παραδόσεις όπως της "Γοργόνας" είχαν συμβολικό χαρακτήρα και εκφράζανε την αισιοδοξία πως ο Ελληνισμός δε θα χαθεί.
Το έργο του Ν. Καζαντζάκη " Ο καπετάν Μιχάλης" έχει έντονα αυτά τα στοιχεία της παράδοσης και του ένοπλου αγώνα για την απελευθέρωση στην Κρήτη.

ΑΚΟΥ ΚΑΙ ΑΥΤΟ:

Και στη λαϊκή τέχνη τα θέματα είχαν συμβολικό περιεχόμενο. Οι τεχνίτες σκάλιζαν πάνω στο ξύλο, στα μέταλλα και στην πέτρα δικέφαλους αετούς, γοργόνες και σχέδια της Αγίας Σοφίας. Στο θέατρο σκιών οι πρωταγωνιστές, όπως ο Μ. Αλέξανδρος που φονεύει το καταραμένο φίδι, είναι συμβολικοί ήρωες.

 

Στα παραμύθια και τους μύθους, αντί για σουλτάνος και σουλτάνα, χρησιμοποιούσαν τις λέξεις βασιλιάς και βασίλισσα.

10.Θρύλοι και παραδόσεις συντηρούν την ελπίδα

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟ

ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Την τελευταία περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το εμπόριο και η ναυτιλία βρίσκονταν σε παρακμή. Τα πράγματα χειροτέρεψαν με την τουρκική κατάκτηση. Οι περισσότεροι Έλληνες ζούσαν από τη γεωργία και την κτηνοτροφία και πολύ λίγοι από τη βιοτεχνία. 

Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής το έπαιρναν οι κατακτητές, είτε ως ιδιοκτήτες γης είτε με μορφή φόρων. Αργότερα σχηματίστηκαν μεγάλες αγροτικές ιδιοκτησίες (τσιφλίκια), που ανήκαν κυρίως σε Τούρκους. Εκεί καλλιεργούνταν προϊόντα που είχαν μεγάλη ζήτηση: σιτάρι, βαμβάκι, σταφίδα, καπνός. 

Σιγά σιγά οι Έλληνες κατάφεραν να πάρουν στα χέρια τους το εμπόριο, που γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Τα προϊόντα πουλιόνταν στο παζάρι, που έμοιαζε με τη σημερινή λαϊκή αγορά και γινόταν μια φορά την εβδομάδα στο κεφαλοχώρι της περιοχής. 

Σε ορισμένα μέρη γίνονταν εμποροπανηγύρεις μια φορά το χρόνο, όπως και σήμερα. 

Τον άλλο καιρό πλανόδιοι έμποροι (πραματευτάδες, γυρολόγοι) έφερναν στα χωριά αγαθά που έλειπαν. Επειδή μάλιστα υπήρχε ανασφάλεια, μετακινούνταν πολλοί μαζί (καραβάνια) με μουλάρια ή καμήλες και διανυκτέρευαν στα χάνια, που βρίσκονταν σε απόσταση 30 χιλιόμετρα περίπου το ένα από το άλλο.

Εμπόριο, βέβαια, γινόταν και με το εξωτερικό, ιδιαίτερα με την Ευρώπη. Εισάγονταν κυρίως βιομηχανικά προϊόντα και υφάσματα, και εξάγονταν γεωργικά. Η ελληνική ναυτιλία αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ύστερα από τη συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή (1774), που έγινε ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Η τοποθεσία υπογραφής της Συνθήκης

Από τότε τα ελληνικά πλοία μπορούσαν να υψώνουν ρωσική σημαία και να ταξιδεύουν ανενόχλητα σε όλες τις θάλασσες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά και άλλα νησιά απέκτησαν μεγάλο εμπορικό στόλο και γνώρισαν οικονομική άνθηση. Στις ναυτικές επιχειρήσεις οι καραβοκύρηδες έβαζαν τα κεφάλαια, οι τεχνίτες και οι ναύτες τη δουλειά τους κι όλοι είχαν μερίδιο στην ιδιοκτησία και στα κέρδη.

Κάτι παρόμοιο έγινε και με αρκετές βιοτεχνίες, που αναπτύχθηκαν εκείνη την εποχή. Σημαντικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν στην Καστοριά με τα γουναρικά, στα Αμπελάκια Θεσσαλίας με τη βαφή κόκκινων νημάτων, στα 24 χωριά του Πηλίου με τα μεταξωτά είδη και τα μάλλινα σκεπάσματα και σε άλλα μέρη. 

Τα Αμπελάκια σήμερα

 Ακόμα και σε κάποια επαγγέλματα, όπως του χτίστη, του μαραγκού, του βοσκού κ.ά. δημιουργούνταν παρέες, που μετακινούνταν και δούλευαν συντροφικά.

8. Οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων