Η περίοδος ακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κράτησε περίπου δύο αιώνες (1ο και 2ο μ.Χ.). Από τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. όμως τη μακρόχρονη ρωμαϊκή ειρήνη άρχισαν να κλονίζουν εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα, που απείλησαν ακόμη και τη διάλυση του κράτους.
Συγκεκριμένα:
- Γειτονικοί λαοί, οι Γότθοι στο βορρά και οι Πέρσες στην ανατολή παραβίαζαν τα σύνορα, λεηλατούσαν τις ακριτικές επαρχίες και έκλειναν τους δρόμους του εμπόρου.
- Ο στρατός είχε γίνει παντοδύναμος. Οι στρατιωτικές δυνάμεις, αντί να φρουρούν τα σύνορα, στασίαζαν ή συγκρούονταν μεταξύ τους και συχνά όριζαν ή καταργούσαν τους αυτοκράτορες.
- Κάποιες ακριτικές επαρχίες της Ανατολή αποσχίστηκαν από την αυτοκρατορία και έκαναν δικά τους κράτη.
- Οι σκληροί διωγμοί κατά των Χριστιανών προκαλούσαν τη δυσαρέσκεια των πιστών της νέας θρησκείας για το ρωμαϊκό κράτος και έντονο διχασμό ανάμεσα σε αυτούς και τους οπαδούς των άλλων θρησκειών.
 |
| Χριστιανοί μάρτυρες στην αρένα |
Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα με το σύστημα της τετραρχίας.
 |
| Ο Διοκλητιανός σε νόμισμα της εποχής |
Χώρισε δηλαδή την αυτοκρατορία σε τέσσερις μεγάλες περιφέρειες, δύο στην Ανατολή δύο στη Δύση, και όρισε για καθεμιά το δικό της άρχοντα, με αυξημένες εξουσίες.
Αρχικά διαίρεσε την αυτοκρατορία σε ανατολικό και δυτικό τομέα, κράτησε την διοίκηση της Ανατολής και ο Μαξιμιανός ανέλαβε την διοίκηση της Δύσης.
 |
| Η αρχική διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολικό και Δυτικό τομέα |
Οκτώ χρόνια αργότερα, αισθανόμενος ότι χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή σε πολιτικά και στρατιωτικά προβλήματα, επέκτεινε την διαίρεση της εξουσίας, διορίζοντας από ένα "Υφιστάμενο Αυτοκράτορα" ή Καίσαρα κάτω από κάθε "Πρεσβύτερο Αυτοκράτορα" ή Αύγουστο.
 |
| Οι πρώτοι Τετράρχες-Συνάρχοντες |
Το σύστημα αυτό επανέφερε ηρεμία και τάξη στο εσωτερικό του κράτους και ασφάλεια στα σύνορα από τις εχθρικές επιδρομές.
Δεν κράτησε όμως πολύ. Μετά την παραίτηση του Διοκλητιανού, οι τέσσερις συνάρχοντες, που αυτός είχε ορίσει, ο Κωνσταντίνος και ο Μαξέντιος στη Δύση, ο Λικίνιος και ο Γαλέριος στην Ανατολή συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Νικητές από τις εμφύλιες αυτές διαμάχες βγήκαν ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος.
Για να δώσουν τέλος στην αναστάτωση που είχαν προκαλέσει οι διωγμοί κατά των Χριστιανών, οι δύο συναυτοκράτορες υπέγραψαν στο Μεδιόλανο της Ιταλίας το Διάταγμα της ανεξιθρησκίας, το 313 μ.Χ.
 |
| Αναμνηστική πλάκα στην εκκλησία όπου το 313 υπογράφηκε το Διάταγμα του Μεδιολάνου |
Σύμφωνα με αυτό, κάθε πολίτης της αυτοκρατορίας μπορούσε να λατρεύει όποιο θεό θέλει. Έτσι ο δρόμος για την εξάπλωση του Χριστιανισμού άνοιξε.
Λίγα χρόνια αργότερα (324 μ.Χ.), ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος συγκρούστηκαν στην Αδριανούπολη. Νικητής από αυτή την εμφύλια διαμάχη βγήκε ο Κωνσταντίνος, ο οποίος έγινε μονοκράτορας.
 |
| Οι διαμάχες των Συναρχόντων και η τελική επικράτηση του Κωνσταντίνου |
Ο Κωνσταντίνος προχώρησε σε σημαντικές αλλαγές για την καλύτερη διοίκηση της αυτοκρατορίας:
- Αναδιοργάνωσε το διασπασμένο από την τετραρχία στρατό.
- Διόρισε έπαρχους με πολλές εξουσίες στις περιφέρειες του κράτους.
- Οργάνωσε διπλωματικές επαφές με τους γειτονικούς λαούς
- Έκοψε νέο χρυσό νόμισμα, που κυκλοφόρησε παντού και τόνωσε την οικονομία.
 |
| Χρυσό νόμισμα που που αναπαριστά τον Κωνσταντίνο |
- Μετέφερε την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο.
